Gvozdeni stub u Delhiju

U Delhiju u Indiji nalazi se jedan stub napravljen od gvoždja iz perioda trećeg veka pre nove ere.

Interesantan je po tome što je napravljen od 98% čistog gvoždja i ne rđa vidljivo.

Opstao je više od 2000 godina bez vidljive degradacije materijala.

Pitanja su sledeća:

Kako su stari Indijci mogli izliti metal te čistoće?

Zašto taj komad nije zarđao i nestao kao i većina gvozdenih artefakata kroz istoriju?

Ovde slede razni odgovori:

Ne rđa zato jer se nalazi na tačnom čvorištu podzrmnih energija i služi kao pojačivač tih energija, (radiestezija, Feng shui).

Moderna nauka s druge strane pokušava da to drugačije obijasni.

Naime hemijska analiza materijala odaje neke tajne stabilnosti ovog artefakta.

Stub je stvarno napravljen od 98% gvožđa koje poseduje kristalnu strukturu sirovog gvožđa. Međutim jako je interesantno da to gvožđe poseduje vrlo nizak procenat Sumpora i ugljenika dok je procenat fosfora nesrazmijerno velik u odnosu na današnje gvožđe.

Kako je došlo do toga? 

Radi se o procesu proizvodnje gvožđa u to vreme se upotrebljavao reduktivni proces koji se bazirao samo na ugljeniku iz uglja. Proces je bio spor i neefikasan u smislu brzine redukcije i zahtevao je veliku količinu goriva, međutim kao nus pojava tog procesa je temelno sagorevanje sumpora i ugljenika tokom redukcije pa je zato mala količina tih elemenata u finalnom proizvodu. Visoka količina fosfora s druge strane je razumljiva jer sam fosfor je reduktivniji od ugljenika pa se zato nije odstranio iz materijala.

Današnji metalurški proces upotrebljava ugljenik koji se nalazi u dolomitima u obliku Kalcijum-Karbonata. Naime dolomit se koristi kao jače reduktivno sredstvo nego čist ugljenik. Proces je mnogo brži i efikasniji međutim nema temeljnog izgaranja pa određena koločina ugljenika i sumpora ostaju u materijalu. Fosfor nestaje van jer se sjedinjuje sa kalcijumom i pliva po površini rastopljenog gvožđa kao zgura.

Ovo daje uvid u stabilnost materijala od kojeg je napravljen stub. Visoka koncentracija fosfora smanjuje brzinu korozije na taj način što se stvara tanak sloj rđe po površini zatvarajući dovod kiseonika na čist materijal praktično onemogućavajući dalju koroziju. U slučaju Sumpora i ugljenika proces je obrnut i korozija je mnogo brža (primeri su današnji predmeti izrađeni od čelika i gvožđa).

Drugi faktor je i taj da je stub predmet obožavanja lokalnog stanovništva. Jedan od elemenata obožavanja je i mazanje samog stuba raznim uljima (kao žrtva) što dodatno pojačava zaštitu.

Treći faktor je visoki termički kapacitet gvožđa koje lako upija okolnu temperaturu. Kako je masa stuba velika tako je i količina temperature velika pa je sama površina stuba pretežno uvek suva bez obzira na padavine (vlaga se ne može zadržati na stubu duže vreme). Naravno pomaže i to što je stub u Indiji koja je vruća, da je negde severnije odavno bi zarđao i nestao.

Četvrti faktor je i sama čistoća gvožđa koja daje dodatnu stabilnost.

Sad ovo je misterija možda veća nego samo nerđanje materijala.

Kako su Indijci uspeli proizvesti tako čistu formu iz rude? 

Odgovor je jednostavan. 

Nisu.

Naime radi se o pretopljenom gvožđu. Ne o gvožđu koje je nastalo iz rude. Radi se o gvožđu koje je ponovo pretopljeno i samom metodom topljenja dodatno redukovano praktično odstranjujući sav neželjeni materijal (sasvim slučajno). Kako je proces topljenja u to vreme bio spor sama dodatna redukcija je trajala neuporedivo duže, a samim tim i temeljnija davajući za rezultat vrlo visoku čistoću finalnog proizvoda.

U stvari pitanje je zašto su upotrebili staro gvožđe a ne rudu?

Ovo već prelazi u špekulaciju i jedna od teorija je da je taj stub u stvari spomenik, možda neke davne bitke, možda napravljen od mačeva i štitova pobijedjenih ratnika ili možda od samih pobedničkih oružja tako da slavi taj događaj (u istoriji su zabeleženi takvi slučajevi spomenika izrađenih od materijala upotrebljenog u svrhe događaja koji se slavi)

Druga pretpostavka je ta da jednostavno tvorci nisu imali drugog izvora osim već redukovanog gvožđa.

Na drugim mestima su možda u to vreme postojali i drugi gvozdeni stubovi napravljeni od rude ali su do danas izgubljeni jednostavno se raspavši od korozije jer nisu imali zadovoljavajuću čistoću.

Još jedno pitanje. Kako to da danas mi ne proizvodimo gvožđe tog nerđajućeg kvaliteta?

Odgovor je vrlo prost, danas gvožđe ovog sastava je neupotrebljivo za moderne svrhe zbog svoje mekoće (u to vreme tvrdoća je bila sasvim zadovoljavajuća) naime čvrstoća gvožđa se upravo temelji na količini i odnosu sumpora i ugljenika u njemu (od običnog livenog gvožđa do čelika) odnosno korozivni faktor (koji povećava osetljivost metala na koroziju) je ujedno i faktor veće čvrstoće materijala. 

Danas je to pitanje kompromisa trajnosti i upotrebljivosti materijala (to tada nije bio problem)

Kao zaključak reći ću da i ovaj artefakt nije ni u kom slučaju izvan dometa naših predaka i da su ga proizvele spretne ruke drevnih zanatlija, a ne neka davna supertehnološka civilizacija.

U tom artefaktu nema tajni osim pitanja zašto je postavljen i u čiju slavu.

Ne sumljam da će arheolozi jednog dana i na to pitanje dati razuman odgovor.